مَفاتیحُ الحَیات
کتابی حدیثی درباره سبک زندگی اسلامی، اثر جمعی از نویسندگان حوزه علمیه قم با نظارت عبدالله جوادی آملی است. محققان برای تالیف این اثر، با بررسی بیش از شش هزار روایت، کوشیده‌اند احادیث را به صورت کاربردی برای استفاده عموم مردم و برای معنابخشی به زندگی انسانی و تصویر سبک زندگی اسلامی در ابعاد مختلف اخلاقی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی در این کتاب بگنجانند. تعامل انسان با خود، همنوعان، مردم و نظام اسلامی، حیوانات و خلقت زیست‌محیطی پنج محور اصلی مفاتیح الحیات است. در بخش ضمیمه کتاب نیز فصولی همچون کارها در روزهای ماه قمری، سنت‌ها، اشارات زمان و اشارات سنت‌ها و نیز مباحثی همچون آئین نوروز، یلدا و چهارشنبه‌سوری، استخاره و تفأل مورد توجه قرار گرفته است.
آیت الله جوادی آملی در مقدمه مفاتیح الحیات تصریح کرده که این کتاب بر مبنای مباحث جهان‌شناسی، معرفت‌شناسی، تکالیف الهی انسان و بایدها و نبایدهای زندگی انسان الهی بوده است. وی با در نظر گرفتن مرحله چهارم از سیر عرفانی، بیان می‌کند که تمدن هر جامعه در آینه تدین آن ظهور می‌کند، سپس این ظهور را در ساحت مسائل روزمره اجتماعی و سیاسی در ترازوی تحلیل قرار می‌دهد.
نویسنده، در ادامه با بیان ضرورت حق‌مداری و نگاه عدالت‌مدارانه در پایه‌ریزی و بنیان‌گذاری یک تمدن متدینانه، زندگی الهی را شامل سه بخش جهان‌دانی، جهان‌داری و جهان‌آرائی عنوان نموده و این سه مرحله را مورد تبیین قرار می‌دهد. وی همچنین بنیان‌گذاری و پایه‌ریزی تمدن و جامعه دین‌مدار را متوقف بر سلامت و عدالت سه عنصر قانون‌گذار، هیات حاکم و مردم می‌داند و با اشاره به اصل جهان‌شمولی دین مبین اسلام از حیث کلیت و دوام، اقتضای برآورده شدن انتظار در این سه شأن را بررسی می‌نماید.
متن اصلی این کتاب شامل پنج بخش کلی است:
- تعامل انسان با خود
- تعامل انسان با همنوعان
- تعامل مردم و نظام اسلامی
- تعامل انسان با حیوان
- تعامل انسان با خلقت زیست‌محیطی
تعامل انسان با خود
بخش نخست کتاب خود به ۱۲ فصل به شرح زیر تقسیم می‌شود:[۱]
- اهمیت تفکر و تدبر
- یادگیری و دانش‌اندوزی
- کار و تلاش
- حفظ تن و حرمت اضرار به نفس
- نظافت و بهداشت
- خوردن و آشامیدن
- لباس و پوشش
- زینت و آراستگی
- مسکن و امکانات زندگی
- مسافرت
- خواب و بیداری
- تفریحات سالم و ورزش
تعامل انسان با همنوعان
بخش دوم کتاب شامل ۶ فصل است:[۲]
- خویشاوندان
- هم‌کیشان (مسلمانان)
- بیگانگان: اهل کتاب، مشرکان و پیروان فرقه‌های انحرافی
- مستضعفان
- مهاجمان و دشمنان
- شهروندان
فصل شهروندان این بخش، یکی از مهم‌ترین و حجیم‌ترین فصول این کتاب است که در آن دستورالعمل‌ها و احادیث بسیاری درباره چگونگی تعامل با همسایگان و همشهری‌ها درج شده است. در این فصل همچنین نحوه تعامل و برخورد با معلمان، مدرسان، عالمان و دانشمندان، خانواده‌های مصیبت‌دیده در شهر و در نهایت شیوه‌های برخورد با جوانان و سالمندان، همراه با احادیث و روایت‌های مستند و صحیح، شرح و توضیح شده است.
تعامل مردم و نظام اسلامی
این فصل از چهار بخش تشکیل شده است:[۳]
- نظام سیاسی: اهمیت تشکیل نظام اسلامی و نیاز به حاکم عادل
- نظام اجتماعی
- شهرسازی و شهرداری
- امور اقتصادی
تعامل انسان با حیوان
بخش چهارم شامل سه فصل و بدین ترتیب است:[۴]
- نگهداری از حیوان
- بهره‌گیری از حیوان
- حقوق حیوان
در فصل نخست نام حیواناتی چون گوسفند، شتر، اسب، گربه، خروس و نوعی از کبوتر، به عنوان حیواناتی که نگهداری از آن‌ها در احادیث توصیه شده، درج شده است.
تعامل انسان با خلقت زیست محیطی
این فصل کتاب، مسائل عمیق و نوین تعامل انسان با محیط زیست از دیدگاه روایات را مورد تدقیق قرار داده و شامل ۹ بخش است:[۵]
- محیط زیست
- آب و هوا و خاک حاصلخیز
- درختکاری و جنگل‌ها
- فضای سبز و مراتع
- باد و باران
- نهرها و دریاها
- راه‌ها و جاده‌ها
- مواد سوختی
- گردشگری و دیدار شگفتی‌های تاریخی و طبیعی